Ekonomiye katkısı tartışılmaz

Erzurum Şeker Fabrikası’nın, dünyada deniz seviyesinden 2 bin metre yüksekte kurulmuş tek sanayi tesisi olduğu bildirildi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Araştırma Görevlisi Firdevs Temizgüney, Erzurum’un 17 kilometre batısında kurulan Erzurum Şeker Fabrikası’nın kuruluş aşamaları ve önemini anlattı. Şeker sanayinin Doğu illerine doğru yayılışının ilk adımının, Erzurum Şeker Fabrikası olduğunu söyleyen Temizgüney, “Erzurum Şeker Fabrikası, dünyada deniz seviyesinden bu kadar yüksekte kurulmuş bir tesis olma özelliğini elinde bulundurmaktadır.” dedi.

//ŞEKER SANAYİ

Şeker fabrikalarının ikinci kuruluş devresinin 1953 yılında başladığını kaydeden Temizgüney, “Atatürk'ün 17 Kasım 1937'de Pertek'te yaptığı "Şeker fabrikalarının sayısı yirmiye çıkmaz ve şekeri ekmek kadar kolay alınır hale getirmezsek, gürbüz çocuklara hasret kalacağız" şeklindeki konuşması şeker fabrikalarının önemini ve daha fazla fabrika yapmanın gerekliliğini ortaya koymaktadır. İşte bu hedefi gerçekleştirmek üzere yapılan en büyük atılımlardan biri de Erzurum Şeker Fabrikası'dır.” diye konuştu.

//ŞEKER SANAYİNİN DOĞUYA YAYILIŞI

Şeker sanayinin Doğu illerine doğru yayılışının ilk adımının, Erzurum'da bir şeker fabrikasının kurulmasına yönelik Bakanlar Kurulu'nun 3.30.1954 tarih ve 2780 nolu kararnamesi olduğuna dikkati çeken Temizgüney, “22 Eylül 1954 Çarşamba günü, temellerine ilk harç konulan ve Erzurum'un 17 kilometre batısındaki Ilıca kazasında kurulan fabrika, Erzurum-Erzincan yolu üzerindedir. 1956 yılı içerisinde Doğu illerinde işletmeye açılması planlanan dört şeker fabrikasından ilkini teşkil eden ve aynı zamanda bütün dünyada deniz seviyesinden bu derece yüksek bir seviyede kurulacak ilk fabrika olmasıyla önem kazanan Erzurum Şeker Fabrikasının temelleri, Başvekil Adnan Menderes, Devlet Vekili Dr. Mükerrem Sarol, Hariciye Vekili Prof. Fuat Köprülü, Maliye Vekili Hasan Polatkan, Nafıa Vekili Kemal Zeytinoğlu, Milletvekilleri, Erzurum Valisi, Şeker Şirketi Umum Müdürü Baha Tekand, Mülki ve Askeri diğer zevat, Basın mensupları ve çok kalabalık bir halk topluluğunun huzurunda atılmıştır.” ifadelerini kullandı.

//TEMELİNİ, MENDERES ATTI…

Şeker Fabrikası’nın temelinin atıldığı günü anlatan Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Araştırma Görevlisi Firdevs Temizgüney, “İstiklâl Marşı ile başlayan törende, sevinç ve heyecanla dolup taşan ve bir bayram havası yaşayan binlerce Erzurumluya hitap etmek üzere ilk sözü alan Türkiye Şeker Fabrikaları A. Ş. Umum Müdürü Baha Tekand'ın, Erzurum'da kurulmakta olan şeker fabrikasının hazırlık ve hususiyetlerini belirten konuşmasından sonra, Erzurum Milletvekili Rıfkı Salim Burçak, Nafia Vekili Kemal Zeytinoğlu ve Maliye Vekili Hasan Polatkan da birer konuşma yaparak sözü Başbakan Adnan Menderes'e bıraktılar. Erzurumluları selamlamakla söze başlayan Menderes, daha önce Nisan ayında seçimler münasebetiyle Erzurum'a yaptığı ziyareti hatırlatarak, sözlerine hükümetin icraatları hakkında bilgi vererek başlamıştır. Ardından Erzurum'un önemine değinen Menderes, ‘Erzurum fevkalade mühim bir merkezimizdir. Üçüncü ordumuzun karargahı olmak bakımından da ayrı bir hususiyet arzeder. Erzurum'u bu hususiyetleri ile ele alıp ona göre süratle gelişmesini temin etmek gayemizdir’ diyerek, Erzurum'a yapılan işleri de sıralamıştır.” şeklinde konuştu.

//FABRİKA, 325 İŞ GÜNÜNDE TAMAMLANDI…

Fabrikanın montajının, bütün sosyal tesisleriyle birlikte çalışılamayan kış ayları hariç 325 iş gününde bitirildiğini dile getiren Temizgüney, “Erzurum'un sert iklimine rağmen iki sene sekiz gün gibi çok kısa sürede yapılan fabrikanın inşaat ve montajında 54 memur, 305 işçi ve 83 müstahdem çalışmıştır. Bina ve tesislerine 11 bin 500 ton çimento, 900 ton inşaat demiri, 8 bin metreküp taş, 6 bin 500 metreküp kum ve çakıl, 4 bin metreküp kereste ve bin 300 ton kireç kullanılmıştır. Makine ve tesisleri Alman B.M.A.ve Buckau R. Wolf firması tarafından yapılan, toplam 60 milyona mal olunan fabrikanın inşaasında ayrıca pek çok yabancı firma ile çeşitli işlerde çalışılmıştır.” dedi. Fabrikanın kapasitesinin, bölgenin önemi göz önüne alınarak büyük tutulduğuna işaret eden Temizgüney, “Günde bin 800 ile 2 bin ton pancar işlemek suretiyle 2-2,5 ay kampanya süresince 120 bin ton pancarı işleyerek 16-18 bin ton civarında şeker elde etmek amaçlanmıştır. Fabrikanın 4 vilayet sınırı içerisinde Bayburt'tan Iğdır'a kadar geniş bir ekim sahası vardır. Ziraat teşkilatı, Bayburt, Ilıca, Horasan, Oltu, Hasankale, Ağrı ve Iğdır olmak üzere yedi bölgeye ayrılmıştır. Erzurum Şeker Fabrikasının inşaası devam ederken 24 Aralık 1954'de Erzurum'u ziyaret eden Cumhurbaşkanı Celâl Bayar Erzurum fabrika inşaatını da gezmiş ve çalışmalar hakkında bilgi almıştır.

//FABRİKANIN AÇILIŞI İÇİN DEVLET RİCALİ ERZURUM’A TAŞINDI…

Erzurum Şeker Fabrikasının açılış töreninin 30 Eylül 1956 yılında yapıldığını kaydeden Temizgüney, “Toplam 325 günde tamamlanan fabrikanın açılış töreninde, 30 Eylül 1956 Pazar günü, Reisicumhur Celal Bayar, Başvekil Adnan Menderes, İşletmeler Vekili Samet Ağaoğlu, Devlet Vekili Cemil Bengü, Adliye Vekili Prof. Hüseyin Avni Göktürk, Münakalat Vekili Arif Demirer, D. P. Meclis Grubu Başkanı Dr. Namık Gedik, Erzurum ve Civar Vilayetler Mebusları, Erkanı Harbiye-i Umumiye Reisi Orgeneral İsmail Hakkı Tunaboylu, Kara Kuvvetleri Kumandanı Nurettin Aknoz, Üçüncü Ordu Müfettişi Orgeneral Necati Tacan, Erzurum Valisi ve Belediye Reisi, Şeker Şirketi Umum Müdürü Baha Tekand, davetli bulunan Devlet Yüksek Memurları, İktisadi Devlet Teşekkülleri ileri gelenleri hazır bulunmuşlardır. Ayrıca Nato Güney Doğu Avrupa Kuvvetleri Kumandanı ile Ankara ve İstanbul gazetecileri de merasimi takip etmişlerdir.” diye konuştu. 

//TEMİZGÜNEY, ŞEKER FABRİKASI’NIN ÖNEMİNİ ANLATTI

1950'lerde yaklaşık 54 bin 360 kişilik nüfusa sahip olan, askeri öneminin yanı sıra kara ve demiryolları ile önemli bir ticaret merkezi olan Erzurum için kurulan şeker fabrikasının, büyük bir öneme sahip olduğuna vurgu yapan Araştırma Görevlisi Temizgüney, şunları kaydetti:  “Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanan Erzurum şehri için, yine temel unsuru çiftçi olan şeker fabrikası son derece hayati bir değer taşımaktadır. Toprağın verimliliğini giderek artıran şeker pancarı pek çok çiftçinin ve çalışanın geçim kaynağı olmuştur. Fabrikanın açılış tarihi olan 1956 yılında 289 köyde 5490 çiftçi ile mukavele yapılarak 33 bin 367 dönüm ekilmiş ve 27205.066 ton pancar elde edilmiştir. Pancarını fabrikaya teslim eden çiftçi ekimden itibaren parasını avanslar şeklinde kampanya bitiminde almaktadır. Şeker pancarının bölge ekonomisine sağladığı bir başka katkı da nakliyedir. Pancar kampanyası sırasında bölgedeki motorlu motorsuz bütün nakil vasıtaları tam kapasite ile çalışmaktadırlar.

//“ŞEKER PANCARI, HAYVANCILIĞIN GELİŞTİRİLMESİNDE DE ÖNAYAK OLMUŞTUR”

“Toprağın ve buna bağlı olarak da diğer ekimi yapılan ürünün de verimini artıran şeker pancarı aynı zamanda hayvancılığın gelişimi içinde son derece önemlidir. Şeker fabrikası yan ürünlerinden olan ve pancar posası olarak da bilinen küspe, hayvan yemi olarak kullanılırken, yine bir başka yan ürünü olan melas ise başta alkol, maya, limon asidi ve yem olmak üzere pek çok sanayinin ana maddesi olarak kullanılmaktadır. Şeker pancarının yetiştirilmesinde çiftçiye gerekli olan tarım aletleri, gübre, çeşitli malzeme ve nakdi yardımlar yapılırken, çitçinin eğitilmesi ve kültürünün artırılması için de çeşitli faaliyetler sürdürülmektedir. Fabrika binasının yanısıra şeker, malzeme, tohum, gübre ambarları, atölye binaları, misafirhane, lokanta, kantin ve satış mağazası binaları, işçi pavyonları, sinema ve tiyatro gibi tesisleri ile şeker fabrikası Erzurum'un sosyal hayatına büyük bir canlılık kazandırmıştır. Fabrikanın sosyal hayata katkıları bunlarla da sınırlı değildir. Şeker fabrikasının açmış olduğu spor şubesi, Erzurum'un sportif açıdan da gelişmesini sağlamıştır. Sonuç olarak şeker fabrikası, Erzurum'a ekonomik, sosyal, kültürel ve daha pek çok açıdan canlı bir şehir dokusu kazandırırken, aynı zamanda Aşkale Çimento Fabrikası gibi daha sonra kurulacak olan tesislere de örnek teşkil etmiştir. Ayrıca şeker fabrikası sadece Erzurum ekonomisine değil, aynı zaman da Kars, Ağrı, Gümüşhane gibi illerinde ekonomisinin gelişmesinde etkili olmuştur.”